Prawidłowy rozwój mowy
Kiedy wybrać się do logopedy?
Wszelkiego rodzaju niepokojące nas sygnały powinny być konsultowane z logopedą. Poniżej przedstawiam kilka przykładów kiedy bezwzględnie powinniśmy zwrócić się do specjalisty:
- maluszek nie gaworzy.
- z opóźnieniem reaguje na sygnały dźwiękowe, lub ma trudności z identyfikacją dźwieku.
- dziecko nie mówi mimo ukończenia 1 roku życia.
- dziecko mówi mało, niechętnie, ma trudności z wydobywaniem dźwięków.
- sporadycznie wypowiada pojedyncze sylaby.
- jest nieśmiałe w nawiązywaniu kontaktów społecznych, nie inicjuje kontaktów z rówieśnikami.
- nie wskazuje palcem.
- nie nawiązuje kontaktu wzrokowego.
- nie wyciąga rąk do bliskich osób.
- mowa dziecka jest niezrozumiała dla osób trzecich.
- barwa głosu dziecka jest chrypliwa, nosowa, zbyt cicha.
- dziecko nawykowo mówi przez nos.
- dziecko ma nawykowo otwartą buzię.
- ma trudności z przyjmowaniem pokarmów stałych.
- nadmiernie ślini się.
- twoje dziecko mówi w sposób niepłynny, mówi zbyt szybko, zacina się.
- mowa jest ubezdźwięczniona zamiast "dama" jest "tama", zamiast "wanna" jest "fanna" zamiast "foka" jest "poka/choka"
Kilka słów o rozwoju...
Rozwój mowy odbywa się na wielu płaszczyznach, jest ściśle powiązany ze wszystkim zmysłami, a zatem szczególnie w pierwszym roku życia możemy mówić o rozwoju psychomotorycznym. Rozwój psychomotoryczny dziecka to nabywanie poszczególnych kompetencji z: percepcji wzrokowej, percepcji słuchowej, motoryki dużej, motoryki małej, kompetencje językowe, doświadczenia społeczne, wszystkie wymienione płaszczyzny, a w nich zawarte kamienie milowe muszą wystąpić w określonych normach czasu. Rozwój opiera się na dwóch podstawowych procesach:
wzrastaniu i różnicowaniu. Wzrastanie to proces zmian ilościowych. Polega na dzieleniu się i tworzeniu nowych komórek. Różnicowanie są to zmiany o charakterze jakościowym, pojęcie to odnosi się do dojrzewania określonych funkcji narządu. Na dynamikę rozwoju ogromny wpływ mają wszelkie oddziaływania płynące z rodziny i najbliższego środowiska. Znanym przykładem mogą być tzw. dzikie dzieci, które pozostały w deprymującym, obcym środowisku, otoczone zwierzętami. Dzieci te nigdy nie rozwinęły funkcji/obszarów właściwych tylko dla człowieka.
W rozwoju mowy możemy przyjąć kryterium ze względu na wiek, najogólniej rozwój mowy dzielimy na:
- Prelingwalny (niemowlęcy) – na tym etapie komunikacja nie jest oparta na słowie, tylko na działaniach związanych z podstawowymi potrzebami. Należy dodać, że myślenie dziecka odbywa się na zasadzie kojarzenia obiektu z bodźcem dopasowanie konkretnych cech np. skóry czy barwy głosu do mamy czy taty.
- Lingwalny (językowy)
L. Kaczmarek i podobnie G. Demel wyróżnia okresy:
- Okres przygotowawczy dla rozwoju mowy 3- 9 miesiąc życia płodowego,
- Okres wyrazu (1-2 lata)
- Okres zadania (2-3 lata)
- Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 lat)
Kamienie milowe w rozwoju mowy dziecka
1 rok życia
1 miesiąc życia- Krzyk przy odczuciach niezadowolenia
- Energiczne ssanie
2 miesiąc życia- Samogłoski między a i e, często połączone z h (e, a, ehe, he)
- Rozróżnia intonacje głosu
- Głoski gardłowe: e-che, ek-che, e-rrhe
- Płacz, kwilenie, pomrukiwanie
3 miesiąc życia:- Pierwsze łańcuchy sylabowe
- Połączenia rrr
- Mogą pojawić się samogłoski
4 miesiąc życia:- Głoski szczelinowe (podobne do w)
- Wargowe głoski eksplozywne (m, b)
- Okrzyki radości
- Spółgłoski prymarne p, b, m
5 miesiąc życia:- Rytmiczne ciągi sylabowe
6 miesiąc życia:- Gaworzenie: szeregowanie rozmaitych wyraźnych sylab ze zmianą siły dźwięku i wysokości tonu
7 miesiąc życia:- Gaworzenie: szeregowanie rozmaitych wyraźnych sylab ze zmianą siły dźwięku i wysokości tonu
8 miesiąc życia:- Szeptanie
9 miesiąc życia:- potrafi powiedzieć podwojone sylaby np. ma- ma, ta-ta, ba-ba
- różnicuje dźwięki wysokie i niskie. W gaworzeniu dominują głoski [k],[g],[h],[m],[n],[b],[p], [t], [d], [a], [e], [u]. Rytmicznie wymawiane są sylaby: ma – ma, ta- ta, de – da
10 miesiąc życia- Rozumie proste polecenia wsparte gestem np. „daj to”
- Zapytane szuka znanej osoby lub znanego przedmiotu
- Prawidłowo naśladuje znane sylaby
W 9 – 10 miesiącu życia- rozwija się rozumienie mowy. Dziecko szczególnie zwraca uwagę na elementy prozodyczne mowy. Lubi formy pieszczotliwe. Istotne jest, aby dziecko zanurzać w kąpieli słownej, lecz nie „zatapiać”. Starajmy się mówić dużo do dziecka, lecz róbmy pauzy, dajmy maluszkowi czas na przetworzenie dźwięków, budujmy pierwsze dialogi – poczekamy na odpowiedź dziecka. W dalszym ciągu doskonali się słuch. Nasza pociecha reaguje już na swoje imię, rozpoznaje po imieniu członków najbliższej rodziny
11 miesiąc życia:- Na tym etapie dziecko uczy się myślenia przyczynowo – skutkowego, tego, że dana czynność niesie ze sobą określone konsekwencje np. podczas zabawy w „ nie ma – jest”, podczas szukania przedmiotu. Pojawiają się gesty wskazujące oraz reakcja na słowo „nie”.
12 miesiąc życia:- Wykonuje proste czynności/polecenia
- Pierwsza sylaba mająca sens
- Potrafi napić się z kubeczka (podejmuje próby)
- Podejmuje próby samodzielnego jedzenia łyżeczką
- Po ukończeniu 12 miesiąca życia funkcja żucia jest w pełni dojrzała, dziecko z powodzeniem może jeść pokarmy rozgniecione widelcem, potrafi różnicować pokarm i oddzielić grudki pokarmu swoim językiem
2 lata
- wymawia samogłoski: a,o i, e, u, y
- wymawia spółgłoski: t, d, p, b, ś, ć, dź, l, j f, fi, wi, pi, bi, zi, k, g, h, n
- łączy dwa wyrazy: "mama daj", "Ala idzie"
- pod koniec drugiego roku powinny pojawić się głoski z szeregu syczącego: s, z, c, dz - mogą być one jeszcze zniekształcone lub zmiękczone.
- głoska r może być wymawiana jako j lub l
3 lata
- dziecko zaczyna różnicować szereg syczący s, z, c, dz od szeregu ciszącego ś, ź, ć, dź
- prawidłowo wypowiada głoskę l
- głoska r może być jeszcze zamieniana na głoskę l
- łączy 3 wyrazy w proste zdania
4 lata
- różnicuje szereg syczący s, z, c, dz i ciszący ś, ź, ć, dź, może różnicować również szereg szumiący sz, ż, cz, dż
- głoski z szeregu szumiącego sz, ż, cz, dż mogą być jeszcze zamieniane na głoski z szeregu syczącego s, z, c, dz oczywiście jeśli nie ma deformacji tzn. wymowa nie jest międzyzębowa, boczna czy też dorsalna.
- doskonalenie umiejętności narracyjnych - opowiada o wydarzeniach, zadaje pytania, jest ciekawe świata.
5 lat
- pod koniec 5 roku życia dziecko powinno prawidłowo wypowiadać głoskę r